De mooiste emotie die we kunnen ervaren is het mysterie. Het is de fundamentele gemoedsgesteldheid die aan de basis ligt van alle echte kunst en wetenschap. Wie dit gevoel niet kent, wie zich niet kan verwonderen en in vervoering raken, is zo goed als dood. Zijn ogen zijn uitgedoofd.
– Albert Einstein
SAMEN LEZEN IN DE BIBLIOTHEEK VAN BELLINGEN
Ann Vandamme (bibliotheek van Bellingen) vroeg het Lezerscollectief om met jongeren van Huize Ter Loo het boek BLACK samen te lezen. Leesbegeleider Eliane De Moor nam de uitdaging aan…
BLACK
Dat is de huidskleur van Marie Evelyne. Ze is 16 jaar, woont met haar ouders in Brussel en gaat er naar school. Tot op een dag haar neef David voorstelt om een veel opwindender leven te gaan leiden bij de jongerenbende The Black Bronx. Voor Marie Evelyne betekent haar zwarte huid dat ze nooit de kansen zal krijgen waar ze op hoopt. Ze besluit haar saaie leventje vaarwel te zeggen en als Mavela het straatleven van The Black Bronx te delen.
De huidskleur van de Marokkaan Marwan is een toontje lichter maar ook hij voelt de ongelijkheid. Hij heeft zich aangesloten bij de 1080ers die op hun beurt in Brussel hun macht willen tonen en manieren zoeken om te overleven.
Mavela en Marwan ontmoeten elkaar voor het eerst op het politiebureau. Het is het begin van wat een onmogelijke liefde lijkt.
Dirk Bracke heeft hun verhaal in het boek BLACK opgeschreven.
Adil El Harbi en Bilall Fallah hebben er een film van gemaakt waarin ook het vervolgboek BACK is verwerkt.
De Openbare Bibliotheek van Bellingen nodigde jongeren uit Huize Ter Loo uit om het boek van Dirk Bracke samen met Eliane van het Lezerscollectief te lezen en erover te praten. Dat ging door op 4 woensdagnamiddagen in een lokaal van de Bibliotheek van Bellingen. Een hapje en een drankje zorgden voor een aangename sfeer. De gesprekken waren boeiend en met de jongeren die het veelal in moeilijke situaties moeten zien te redden werd het SAMEN LEZEN een intense ervaring
De apotheose en de beloning voor hun trouwe aanwezigheid was de voorstelling van de film in De Meent in Alsemberg waarbij actrices Martha Canga en regisseur Bilall Fallah aanwezig waren om met iedereen in gesprek te gaan. Een fijne avond waar iedereen van heeft genoten.
Als je iets in een boek leest moet je eerst zelf een manier vinden om daar mee om te gaan. Je moet een beeld vormen of je eigen gevoelens een plaats geven.
In een verfilmd boek heeft iemand dat voor jou gedaan. Je kan altijd afstand nemen en zeggen ‘Och, het is toch maar film’.
Een Samenlezer
Eliane De Moor
LEESCAFE BIJ BESCHUT WONEN VELZEKE
Na afloop van een kunstenproject dat zeer positief verliep, leefde bij Beschut Wonen de vraag om verder samen te werken met Vormingplus, maar andere aspecten van kunstbeoefening te verkennen die wellicht ook andere deelnemers zouden aanspreken.
Vormingplus ging hier graag op in met de organisatie van een ‘Leescafé’. We kozen voor deze naam om het informele karakter en de gelijkwaardigheid van deelnemers (en begeleider) te benadrukken. Van bij het begin was het de bedoeling de groep in een veilige, vertrouwde omgeving te laten kennismaken met de methode, om nadien in een minder bekende omgeving en uitgebreid met nieuwe deelnemers verder te gaan. Na een proefsessie in de lokalen van Beschut Wonen, waren er voldoende kandidaten om van start te gaan.
De eerste bijeenkomsten vonden afwisselend plaats op dinsdag en vrijdag, op zoek naar de meest geschikte dag. We startten op vrijdag 4 maart 2016.
De plek waar we samenkomen is ‘De Villa’, een huis waar verschillende ex-psychiatrische patiënten samenwonen in Velzeke. Het is er huiselijk en gezellig en makkelijk bereikbaar voor de deelnemers. Er wordt elke keer voor koffie en een hapje gezorgd.
Nadeel van de plek: er lopen mensen binnen en buiten, er wordt aangebeld, gepraat in de keuken. Van de bewoners deed er elke keer minstens één iemand mee, soms meerdere mensen. Het was moeilijk voor de bewoners om zich te concentreren op het hier en nu.
Ondanks aandringen van de begeleiders van Beschut Wonen bleven sommige verantwoordelijken tijdens het leescafé mensen storen met vragen of opdrachten.
Na een paar bijeenkomsten bracht ik muziek mee om vooraf te laten horen. Het bracht sfeer en het was voor de andere bewoners een teken dat er een Leescafé ging plaatsvinden.
Op de eerste bijeenkomst waren enkele mensen uit het psychiatrische ziekenhuis aanwezig, samen met een begeleidster. Hoewel deze deelnemers wel aandachtig luisterden naar de teksten, verliep de bespreking met hen zeer moeilijk. Hun tussenkomsten gingen telkens over henzelf en hun problematiek, het verband met de tekst ging totaal verloren.
Voor de deelnemers van Beschut Wonen werkte de aanwezigheid van mensen uit het ziekenhuis niet. Ze werden stil en verloren hun aandacht. Vanuit hun standpunt was dit ook weinig moedgevend; ze werden geconfronteerd met mensen die in hun integratie in de samenleving nog lang niet zo ver staan als zij.
In overleg met de begeleiders van Beschut Wonen werd afgesproken geen patiënten uit het ziekenhuis meer uit te nodigen.
De verdere bijeenkomsten verliepen positief tot zeer positief. Een wisselend aantal mensen met een ‘vaste’ kern van een viertal, bleef de sessies volgen. Af en toe bleek de aandoening sterker dan de tekst, maar een begeleidster van BW die de deelnemers kent, kon dan ingrijpen.
De aanwezigheid van twee begeleiders van BW die aan de bijeenkomsten deelnemen, is interessant omdat er een gesprek ontstaat dat hen als mensen verbindt en niet langer enkel vanuit hun functie. Het aantal deelnemers varieert van 5 tot 12.
Na afloop van de reeks besloten we een Leescafé te starten in het Lokaal Dienstencentrum. Als drempellage voorziening voor mensen die overdag thuis zijn, is dit LDC immers ook op de kliënten van BW gericht. Tegelijkertijd gaf het de kans om de deelnemersgroep te verbreden.
In haar najaar vond een tweede reeks bijeenkomsten plaats in het LDC Egmont in Zottegem.Iedere keer namen er mensen van buiten BW deel. Maar omdat het LDC zelf nog maar sinds deze zomer open is, is er nog geen groot publiek gevormd. De deelnemers kwamen telkens af op de aankondiging in de Vormingplusbrochure.
Ook nu verlopen de bijeenkomsten gemoedelijk en gezellig. Het valt wel op dat de mensen van BW minder aan het woord komen dan de mondige deelnemers van daarbuiten. Door de soort vragen te variëren (vragen naar eigen ervaring, gevoel, reflectie, vergelijking met realiteit…) probeer ik mensen op andere manieren aan te spreken en iedereen aandacht te geven.
Sinds 15/11 loopt er vanuit UGent/Het Lezerscollectief een onderzoeksproject van 2 masterstudenten psychologie over het effect van het Leescafé op de deelnemers.
Een volgende reeks vindt vanaf januari 2017 plaats in de Stadsbibliotheek van Zottegem. De voorbereidende communicatie hieromtrent wordt hieronder weergegeven. Ze licht toe hoe de verschillende partners en deelnemers tegenover het vervolg van het project staan.
(Sonja Focketyn- Vorming Plus i.s.m. Het Lezerscollectief)
SAMEN LEZEN IN ZELZATE
Zaterdag 12 november 2016
Luk staat mij op te wachten in de hall. Hij wil graag weten of hij zijn boek nodig heeft. ‘Ja, deze keer wel.’ luidt mijn antwoord.
Marc is op weg naar zijn kamer, maar schuifelt terug als hij mij ziet.
We gaan samen naar het salon. Er is verder nog niemand van ‘de harde kern’ aanwezig. Ik klop aan bij Marc, hij zit naar gewoonte met koptelefoon op naar klassieke muziek te luisteren. Wanneer Marc en ik in het salon arriveren, zitten Rudy en Bernard naast Luk in de zetel te wachten. Ook Antonio is er, rustig kijkend in een tijdschrift.
Ik zet de televisie uit, we installeren ons en slaan ons boek open. Net voor we beginnen te lezen, wordt Romain door zijn echtgenote binnengereden.
Nu kunnen we écht van start gaan. We lezen de tekst ‘Prettig geregeld’ van Thomas Verbogt. De avond voordien had ik het verhaal herlezen. Bepaalde passages hadden mij luidop doen lachen. Deze keer blijft het echter stil, op af en toe een licht gesnurk na van een bewoner die slapend aanwezig is. ‘Een mevrouw die er een beetje zelfgebreid uitziet’ hoe ziet die er dan uit? vraagt Romain zich af. ‘ Het is toch wel een rare tekst,’ vindt Luk. ‘Dat hoofdpersonage doet zo raar.’
Ik ben wat verrast door zijn reactie. Vreemd genoeg ga ik er nog te vaak van uit dat wat ík ‘grappig’ of ‘ontroerend’ of…. vind, ook door anderen zo zal bevonden worden. Hij verrast mij ook door zijn eerlijkheid. Toen ik hier in december vorig jaar startte met voorlezen, werd alles wat we lazen ‘goed’ bevonden door de bewoners.
Daar is nu gelukkig verandering in gekomen.
We hebben het ook over welk lied we graag op onze begrafenis zouden laten horen. Romain moet er niet lang over nadenken: ‘Sofietje’ van Johny Lion. Hij begint voorzichtig te zingen en anderen vallen in ‘Zij dronk ranja met een rietje, mijn Sofietje, op een Amsterdams terras…’
Voor Eric mag het een fragment uit de Mattheuspassie zijn, zijn naamgenoot Erik hoopt op ‘My way’ van Sinatra. ‘De mis in het Latijn, zoals in mijn kindertijd, dat zou ik graag hebben op mijn begrafenis.’ zegt Luk.
Het is ondertussen etenstijd. Ook hier merk ik verandering: de luisteraars/ medelezers waren aandachtig tot het einde van het verhaal. Vroeger keek wie de taak had de tafel te dekken angstvallig naar de klok, bang te laat in de eetzaal toe te komen. Misschien ben ik zelf ook rustiger geworden in het lezen?
We hebben helaas geen tijd meer voor een gedicht. Luk leent mij een boek van Gaston Durnez. Het leesmoment in dit Psychiatrisch Rusthuis wordt alsmaar meer een ‘samen lezen’. Dat doet goed.
Erika Schoonjans
(Namen warden gewijzigd om privacyredenen)
NOOIT TE OUD OM TE LEZEN
Samen lezen in WZC Huize Stracke in Boechout
Samen verhalen en gedichten lezen verbindt mensen en maakt hen sterker en weerbaarder. Dat is de filosofie van Het Lezerscollectief, een netwerk van leesbe-geleiders in Vlaanderen en Brussel, dat leesbijeenkomsten organiseert voor mensen die moeilijk toegang hebben tot literatuur. Ook met het team van woonzorgcentrum Huize Stracke in Boechout organiseren ze regelmatig leessessies met de bewoners.
In hun aanpak staan verbondenheid en kwaliteit centraal.
Uit Brits onderzoek blijkt dat leesgroepen een positief effect hebben op senioren in woonzorgcentra. Samen lezen zorgt voor cognitieve stimulatie (87% verhoogde concentratie), het bevordert de sociale interactie (86%) en verhoogt de betrokkenheid (73%). Personeel van de bevraagde woonzorgcentra stelt een verbetering vast van de gemoedsgesteldheid en het concentratievermogen. Samen lezen is een beproefde methode die ook wetenschappelijk wordt gemonitord.
Het Lezerscollectief en samen lezen
Dirk Terryn, stichter van Het Lezerscollectief, deed inspiratie op bij de Britse Jane Davis en haar Reader Organisation. Twee jaar geleden richtte hij samen met Erik Van Acker en psychiater Jan Raes een eigen initiatief op, met als doel zoveel mogelijk mensen samen te brengen rond literatuur. Ze volgen daarbij de methode van Davis, met als basisprincipe dat een begeleider de teksten hardop voorleest en af en toe ruimte laat voor interactie rond ‘de beleving van de tekst’. “Deelnemers staan daardoor sterker in verbinding met het verhaal, ook omdat ze dat samen doen”, zegt Dirk Terryn. “Vaak helpt wat een ander erover zegt ook om die verbeeldings-wereld binnen te stappen, personages te leren kennen die wat vreemder of juist heel herkenbaar zijn en het deurtje van je herinneringen openzetten. Doordat de tekst hardop wordt voorgelezen, vertraag je het leesproces, speelt de mate van geletterdheid van je deelnemers geen rol en is het concentratievermogen ook minder een issue.” De leesbegeleider brengt de deelnemers samen en zet ook sterk in op de persoonlijke betrokkenheid. “In onze opleiding leren we de begeleiders nooit de verhalen te analyseren, maar in de tekst kapstokken te zoeken om het gesprek aan te gaan. We leren hen ook om de stilte te respecteren, want sommige mensen willen gewoon genieten en luisteren.”
“Tijdens de leessessies hoor je de anderen dingen zeggen of opmerken die je zelf in eerste instantie niet had gezien. Dat maakt het extra mooi.”
“Enkele bewoners hebben vroeger misschien veel gelezen en kunnen dat nu niet meer zelfstandig, maar herinneren het zich als een heel aangename activiteit en kunnen dat op die manier toch blijven doen. Anderen hebben misschien niet veel gelezen en ontdekken het toch nog op latere leeftijd. Je moet geen veellezer zijn om van samen lezen te genie-ten”, aldus Dirk Terryn. Hij ging een jaar geleden een gesprek aan met directeur Jean De Ruytter en dagelijks verantwoordelijke Ineke Jespers van Huize Stracke in Boechout. “We hebben vooraf gescreend voor welke bewoners Het Lezerscollectief een meerwaarde zou kunnen zijn”, vertelt Ineke Jespers. “Bewoners die slechtziend zijn en niet meer goed kunnen lezen of bewoners met beginnende dementie die het verhaal soms missen. We zien ook dat de bewoners die we bij andere activiteiten minder goed kunnen bereiken, zich hier in een kleinere groep beter kunnen uiten.”
De leesbegeleiders kiezen zelf welke verhalen ze voorlezen. Als medewerkster van het WZC ziet leesbegeleidster Sandra Poels welke invloed de gekozen teksten hebben op de bewoners. “Als je alleen een verhaal of gedicht leest, geef je enkel je eigen interpretatie. Tijdens de leessessies hoor je de anderen dingen zeggen of opmerken die je zelf in eerste instantie niet had gezien. Dat maakt het extra mooi.”
“Het loont om goed na te denken over welke plaats samen lezen krijgt in het activiteitenaanbod”, vult Dirk Terryn aan. “Ook de keuze om hiervoor een personeelslid in te zetten is weloverwogen. In sommige andere woonzorgcentra nemen vrijwilligers de leesbegeleiding op zich. Leesbegeleiders hebben allemaal een groot hart voor lezen: ze weten vaak zelf goed hoe krachtig verhalen kunnen zijn.”
De leesplek
Een van de vereisten voor een geslaagde leessessie is een aangename plek om te lezen. In Huize Stracke worden de bewoners ontvangen in een knusse ruimte, waar ze tijdens het lezen ook genieten van koffie in mooie kopjes met bijhorende koekjes. Om de veertien dagen komen ze samen in een groepje van maximaal tien personen.
Een netwerk van leesbegeleiders
Het Lezerscollectief verbindt intussen meer dan 50 geëngageerde leesbegeleiders in een netwerk. Vrijwilligers en personeelsleden die (twee)wekelijks leesgroepen begeleiden in woonzorgcentra, maar ook in bijvoorbeeld bibliotheken en gevangenissen. Ze volgen daarvoor een opleiding en krijgen naast veel inspiratie ook het kortverhalenboek Samen sterke verhalen vertellen mee. “Het boek is samengesteld door leesbegeleiders en de verhalen zijn eerst uitgeprobeerd in tal van groepen. We kiezen bewust voor kortverhalen”, licht Dirk Terryn toe. “Zo kan je per bijeenkomst een verhaal volledig afwerken. Afronden doen we met een gedicht.”
“Het is mooi om te zien hoe we vanuit een groeiend netwerk ook expertise verzamelen en de aanpak en het aanbod verder kunnen verfijnen.
Natuurlijk zijn er verhalen die iets meer doen bij senioren, bijvoorbeeld door sterke referenties naar de jeugd van de lezer, de opvoedingscontext, de schooltijd. In de toekomst willen we zeker ook onze leesbegeleiders in woonzorgcentra amenbrengen voor vorming en intervisies. Nu al kunnen ze ervaringen delen via onze website.”
“Een toepasselijk citaat is dat van Guus Kuijer uit Hoe word ik gelukkig (2009): ‘Het voordeel van boeken is dat je in korte tijd met honderden levens kunt meeleven. Je ontwikkeling gaat sneller dan wanneer je niet leest. Je komt in allerlei culturen terecht, in verschillende tijdperken en zelfs in het andere geslacht. Goede verhalen nestelen zich in je geheugen en gaan tot je eigen geschiedenis behoren.’
Het citaat van Kuijer lees je misschien anders vanuit de blik van senioren dan vanuit een opgroeiend kind. Het perspectief van een leven vol herinneringen tegenover een leven vol verwachtingen. Maar als lezers verbeelden we onze dezelfde honderden levens die we niet (helemaal) geleefd hebben of zullen leven. Verhalen lopen soms anders af dan wat we herinneren. Maar wat een schoonheid om dat samen te doen en soms ook iets van die betrokkenheid te delen.”
Wil jij ook starten met een leesgroep en een vrijwilliger opleiden? Meer informatie vind je op de website www.lezerscollectief.be. Meld je aan via info@lezerscollectief.be. (Dit artikel verscheen in december 2016 in Zorgwijzer 64)