Poezie: Houvast in het lezen (artikel uit Taalunie-nieuwsbrief)

De liefde. Ze spraken erover naar aanleiding van het gedicht Het huwelijk van Willem Elsschot. ‘Ik geloof er niet meer in’, bekende een vrouw van in de zeventig. Het antwoord van een man van 65: ‘Onzin, je moet altijd in liefde blijven geloven.’

Sieglinde Vanhaezebrouck, de bevlogen stafmedewerker van Poëziecentrum Gent, vertelt de anekdote graag. Zij is ook leesbegeleider voor het Lezerscollectief, dat kwetsbare groepen in de samenleving kennis laat maken met literatuur. Zij doet dat in De Zuidpoort. Voor een luisterend oor staat er uitnodigend op het raam, maar in de volksmond is De Zuidpoort beter bekend als de vereniging waar armen het woord nemen. ‘Mensen gaan met elkaar in gesprek over de gedichten. Doordat ze over gedichten praten, krijgen ze een breder begrip, er ontstaat verbinding en mensen gaan anders naar hun eigen wereld kijken.‘

Mooie, diepe gesprekken

Een heel mooi project, vindt Sieglinde Vanhaezebrouck: ‘De tekst wordt voorgelezen, we lezen samen, luidop. Het zijn altijd teksten met kwaliteit, want iedereen moet toegang hebben tot literatuur. Is het te moeilijk, dan lezen we de tekst nog een keer. Je hoeft het gedicht niet te begrijpen, je kunt er altijd nieuwe dingen in ontdekken. Dat is mooi aan poëzie, zij hoeft niets. We praten over de gedichten, wat spreekt aan. Je komt heel snel tot mooie diepe gesprekken, die ergens over gaan. Over eenzaamheid bijvoorbeeld, of over de rust van het platteland. Voor de één is dat helend, een andere man vindt dat juist beangstigend. Hij gaf aan dat hij blij was dat hij een poes had, omdat het anders te stil zou zijn.’

‘Dat is mooi aan poëzie, zij hoeft niets’

De gedichten maken wel iets los, merkt Sieglinde Vanhaezebrouck. Nee hoor, ik lees niet, beweerde laatst een man. Dat lezen was niets voor hem. Maar na een kwartiertje kwam de man toch naar haar toe met de vraag of zij een kopietje van het gedicht voor hem had. Of neem het verhaal van Jozef. Hij is door het samen lezen van gedichten echt opengebloeid, heeft Sieglinde te horen gekregen. Hij zei nooit wat (hij hield niet van oppervlakkige gesprekken, zei hij later) maar het gedichtenlezen heeft hem de mond geopend. ‘Ik leer weer formuleren, ik heb weer woorden voor wat ik bedoel’, heeft Jozef haar toevertrouwd, met pretlichtjes in zijn ogen.

Dankbare reacties

De kunstwetenschapper (‘dat past prima bij poëzie’) had als jong meisje al grote interesse voor poëzie. ‘Ik vind het heel prettig dat ik daarvan mijn job heb kunnen maken. Ik werk nu tien jaar bij Poëziecentrum, het is geweldig om te doen. We krijgen heel dankbare reacties. Het is niet altijd groot en het staat niet in de krant. We hebben veel te bieden, dan komt een oma bij ons op bezoek om een mooi gedicht te zoeken voor haar eerste kleinkind, dan weer een organisatie die gedichten wil voor een wedstrijd. Kunnen helpen met poëzie, dat geeft veel voldoening.  Ik geniet ervan als het publiek hier na een bijeenkomst napraat over de goede poëzie, aan de bar, gelijkgestemd, onder de gewelfde bogen van dit prachtige gebouw, terwijl de regen zachtjes op het dak tikt, Dat maakt me heel gelukkig!’

‘Op grote momenten in het leven grijpen mensen naar poëzie’

Wat haar betreft, kan Poëziecentrum nog steeds groeien. ‘Met enthousiasme, toewijding en een goed verhaal zijn we sterker geworden en ook onze overheid gelooft er in. Het zijn kleine zaadjes die we planten waar nieuwe poëziebloemen uit groeien, en iedereen kan daarvan profiteren. Poëzie kan heel veel betekenen voor individuen en voor de maatschappij. Op de grote momenten in het leven grijpen mensen naar poëzie, bijvoorbeeld bij een geboorte, bij een huwelijk, bij een sterven. Een gedicht geeft inzicht, herkenning, troost en zo houvast in het leven. Dat kan heel louterend werken. Er zijn zoveel soorten van poëzie dat er zeker voor iedereen een gedicht is.‘ organiseert leesbijeenkomsten voor mensen die moeilijk toegang hebben tot literatuur.

Detachement

Uit de filmdoos: de knappe film Detachment van Tony Kaye.

Henry Barthes is een interimleraar op een probleemschool in de buitenwijk van. New York. Vanuit een eigen problematische jeugd is hij ‘ervaringsdeskundige’ en zijn pleidooi voor lezen is herkenbaar:

We geloven met opzet leugens terwijl we weten dat het leugens zijn.

Ik moet mooi zijn om gelukkig te zijn.

Of: om mooi te zijn heb ik een operatie nodig.

Of: ik moet slank zijn, beroemd, modieus. (…)

Om ons te wapenen tegen de assimilatie van de domheid in onze denkprocessen,

moeten we leren lezen. Dat stimuleert de verbeelding. Het bevordert ons bewustzijn. Onze normen en waarden. Die vaardigheden moeten ons wapenen om onze eigen geest te behouden.

En verder:

– Wie van jullie heeft ooit een last op zijn schouders gevoeld?

(steekt hand op, anderen volgen)

– Iedereen?

– Edgar Allan Poe schreef er een eeuw geleden al over.

Als we hem lezen wordt duidelijk dat ‘Het huis Usher’ niet enkel een oud, vervallen kasteel is. Het beschrijft ook een gemoedstoestand

 

Gedurende die hele donkere, stille dag

Van de herfst van dat jaar,

Toen de wolken mistroostig laag hingen

Reisde ik alleen te paard

Door een uiterst troosteloos gebied.

En toen de schaduwen gingen lengen

Stuitte ik op het sombere huis Usher.

Ik weet niet meer waarom

Maar al vanaf de eerste aanblik

Vervulde dat huis me met treurnis.

Ik bezag het eenvoudige landschap

De grauwe muren

En de rottende boomstammen

Met een zwaar gemoed

Ijzige kilte

En weerzin vervulden mijn hart.

Samen lezen in de gevangenis

SAVE THE DATE: 20 mei 2016

Studiedag van DE RODE ANTRACIET – IEDEREEN LEEST – HET LEZERSCOLLECTIEF EN DE COLLEGAGROEP MEDEWERKERS GEVANGENISBIBLIOTHEKEN

Verdere info (programma) volgt in onze nieuwsbrief van februari.

De studiedag vindt plaats in de Permeke-bibliotheek in Antwerpen.

Naast toelichting over het belang van lezen en een presentatie over de uitbouw van het gevangenisbibliotheekwerk in Vlaanderen en Brussel ook kans om ‘samen te lezen’ en te luisteren naar getuigenissen van leesbegeleiders.

KANDIDAAT-VRIJWILLIGER GEZOCHT

Om leesbegeleider te worden in gevangenissen, stuur je contactgegevens naar info@lezerscollectief.be en hou de data 18-20 maart vrij voor opleiding. Graag een korte motivering.

Samen lezen: Diversiteit in kaart

Onze leesbegeleiders lezen op de meest diverse plaatsen, met zeer verscheiden partners en deelnemers. 84% van onze begeleiders lezen als vrijwilliger, 16% binnen hun werkcontext.

Samen lezen maakt het mogelijk voor heel wat mensen om toegang te vinden tot de grote verhalen. Samen lezen maakt straffe literatuur bereikbaar voor diegenen die voor welke reden dan ook (laaggeletterdheid, fysieke beperkingen, concentratieproblemen, laag zelfbeeld…) denken dat ‘lezen’ niets voor hen is.

http://lezerscollectief.be/contact-us/

In de toekomst kunnen we onze leesgroepen nog beter volgen via de website. Leesbegeleiders bezorgen ons relevante data en kunnen ook teksten delen. Bedankt voor wie ons daarbij hielp. In het bijzonder Jozefien die als leesbegeleider haar sociologische kennis kon inzetten.