Fijne sfeer, vol programma, een schitterende Maud, neurologische inzichten, lekker eten en veel zielsgenoten. Een kairotisch moment deze startdag in De Kluizerij!
WAARSCHUWING
Een eerste boek op komst…
Wie leest, die leeft. Lezen is bewustzijn op haar best, par excellence, met volle intensiteit. Enfin, ik kan het ook makkelijk in negatieve vorm zetten: wie niet leest, is zot.
Zo lanceerde dichter en professor psychologie Jan Lauwereyns begin 2014 het Lezerscollectief.
Ik besefte dat de kracht van literatuur zoals ik die zelf ervaren had, ook betekenisvol kan zijn voor anderen. Dat goede boeken mensen konden helpen om het leven te begrijpen en beslissingen te nemen.
In dat besef richtte Dr. Jane Davis tien jaar geleden The Reader Organisation op. Meer dan 300 leesgroepen werken in Groot-Brittannië samen met sociaal-culturele organisaties, onderwijs, bibliotheken, ziekenhuizen, gevangenissen en zelfs met het personeel van de supermarktketen Tesco.
SAMEN STERKE VERHALEN VERTELLEN – Het mooiste uit de literatuur gekozen door het Lezerscollectief verschijnt bij Uitgeverij Vrijdag in het najaar 2014.
Jan Lauwereyns is peter van Het Lezerscollectief
Jan Lauwereyns is neurowetenschapper en dichter. Hij woont en werkt in Japan.
Als peter van het Lezerscollectief volgt hij wat we doen vooral via mail. Op 25 maart
2014 schreef hij ons de volgende woorden:
ik wens je veel succes met dit project, en wil maar even zeggen dat ik het een geweldig initiatief vind, op het scherp van de snee, waar kunst en wetenschap elkaar kunnen aansteken tot vooruit en verder, anders en/of beter — vanuit het inzicht dat de creativiteit geen inrichtingsverkeer is, maar een wisselwerking tussen lezer en schrijver, waarbij elke lezer een schrijver is, en andersom. Het inzicht is niet nieuw, in academia speelt men er al 40 jaar mee, maar het bleef totnogtoe een abstract (ik zou bijna zelfs zeggen een ‘dood’) idee. De tijd (gesterkt door haar sociale media) is eindelijk rijp om het naar de voorgrond te halen: wie leest, die leeft. Lezen (en per uitbreiding elke vorm van betekenis zien, begrijpen, zingeven) is bewustzijn op haar best, par excellence, met volle intensiteit. Enfin, ik kan het ook makkelijk in negatieve vorm zetten: wie niet leest, is zot. (Helaas zijn er veel zotten.) (Misschien heeft onze tijd ook een Erasmus nodig, om een nieuwe Lof der Zotheid te schrijven, een prachtige ironische hulde aan het leven zonder lezen.
Maud Vanhauwaert is meter van het Lezerscollectief
Maud Vanhauwaert is meter van het Lezerscollectief.
In de aanloop van de lancering op 25 maart 2014
kreeg ze bericht dat ze finalist bij het Leids Cabaret Festival was geworden.
Samen met Tim Fransen en Bart Melief trok ze op tournee door Nederland.
Op onze avond was ze op een bijzondere manier aanwezig…
De Kluizerij
De Kluizerij, gelegen in de vruchtbare vallei tussen Aalst en Affligem, is een oase van rust en stilte, een herbronningsplek zonder weerga. Omgeven door 12 hectaren groen, is dit domein een zeer aantrekkelijke omgeving om tot rust én op verhaal te komen. Met Het Lezerscollectief horen daar ook goede boeken bij en een fijn netwerk van leesbegeleiders en vennoten.
In Gent zet Vormingsplus samen met Het Lezerscollectief in op een leesrevolutie
Door Eva Rousselle-
In de regio Gent lezen (of lazen) we samen in de gevangenis, in psychiatrisch centrum Guislain, in de Zuidpoort (vereniging waar armen het woord nemen) en in de Bloemekenswijk (met moeders). Ondertussen worden in de Machariuswijk via verschillende organisaties (Buren van de Abdij, De Sloep, Muzikantenhuis, Beweging voor Mensenmet Laag Inkomen en Kinderen) mensen toegeleid om
samen een groepje te starten. Ook psychiatrisch centrum Caritas, verschillende dienstencentra voor senioren, de pedagogische begeleidingsdienst, Huis van het Nederlands, Christoforusgemeenschap Merelbeke, Huis van het Kind Eeklo, buurtcentrum de KringEeklo… tonen een sterke interesse voor het initiatief. Dit voorjaar en komend najaar worden er proefmomenten opgezet, om vanaf het najaar en in 2015 volop metnieuwe groepen aan de slag teaan.
Hoe mooi is dat als mensen geloven dat sterke verhalen en pakkende gedichten mensen krachtiger maken; in hun spreken en denken, in hun samenzijn en verbeelding. En hoeveel mooier is het als je zoiets ziet gebeuren, bij individuen, maar ook tussen mensen.
Van januari tot eind maart las ik wekelijks in de gevangenis van Gent. Een tiental gedetineerden, mannen én vrouwen. Ze verwachtten een “les”, die eerste keer. Over literatuur en poëzie. Verrassend vonden ze het, hoe we gewoon aan het lezen en praten gingen. Ik had twee teksten bij die Frederik Janssens me had toegeschoven: “Hoe ik op een ochtend mijn 100 procent perfecte meisjetegenkwam”, een kortverhaal van Murakami en een mooi liefdesgedicht van Poesjkin.
De week daarop kwam G. meenthousiast vertellen dat hij het leuk had gevonden, maar aarzelend stelde hij de vraag wat nu eigenlijk de bedoeling was. “Dat wat je net zei, antwoordde ik; dat je het leuk vindt om samen te lezen.” Die keer lazen we “De Weddenschap” van Tsjechov, een verhaal dat The Reader Organisation ook gebruikt in haar opleidingen. Ik had getwijfeld om het hen voor de voeten te werpen; het gaat over vrijheid en gevangenschap, over een weddenschap die verrassend afloopt en over hoe je een leven in gevangenschap vorm kunt geven. Mijn angst of hetniet te confronterend zou zijn, bleek ongegrond. Het verhaal zat heel dicht op hun huid, dat wel, maar dat vonden ze net heerlijk. N. zuchtte tijdens het lezen van medeleven, D. werd vuurrood van verontwaardiging. De gesprekken barstten los: over wat waardevol is in je leven, over wat zij zelf doen om te overleven in de gevangenis, over verwachtingen en hoop. “Dit is echt waar wij mee zitten!”, riep G. verontschuldigend uit toen het gesprek verhit raakte. Ik was ontroerd dat hij zich excuseerde voor zijn geestdrift. Hoe hij zich niet langer afvroeg wat de bedoeling was van deze bijeenkomsten met literatuur en poëzie, maar werd meegesleept door een verhaal en de vragen die het bij hem losmaakte.
Dat ik geen les zou geven, was ondertussen al lang duidelijk geworden. De weken erna groeiden we naar elkaar toe. Steeds meer lieten ze zichzelf zien, stelden zich vragen, vertelden over hun misdaden en het gevangenisleven en uitten ze hun twijfels en zorgen. Het was een prachtig compliment toen ze me de laatste bijeenkomst vertelden dat het lezen en de gesprekken hen lucht
gaven, hoe die hen ook rust brachten in een wereld waar je steeds hard en op je hoede moet zijn.
Helemaal anders, maar even ontroerend, zijn de leesbijeenkomsten in de Zuidpoort, een vereniging waar armen het woord nemen. Sinds december lezen Sieglinde Vanhaezebrouck en ik er tweewekelijks. Steeds is het afwachten wie er deel zal nemen en hoe het verhaal zal worden onthaald. De deelnemers aarzelen en zoeken meer. De stiltes tijdens onze gesprekken zijn legio. Maar dat doet goed; die traagte van het lezen en denken, de tijd die genomen wordt om te zoeken wat je bij een gedicht voelt en ziet… J., een oudere heer met zachte ogen, is er steevast bij. “Dit doet mijn hoofd goed, houdt mijn denken scherp”, antwoordt hij als ik vraag wat hem trekt in dit samen lezen. Ook L. en P. zijn vaste lezers. Althans: tijdens onze bijeenkomsten. “Lees je daarnaast ook regelmatig?” vroeg een journaliste die ooit mee kwam naar ons leesgroepje. “Nooit!” repliceerde L. stellig. Maar tweewekelijks zitten we daar samen en lezen: bij de gaskachel in het killig lokaaltje tijdens de wintermaanden, onder de bomen in de tuin op lentedagen. We lazen Luigi Pirandello, Arthur Japin, Roald Dahl, Simon Carmiggelt, Ilja Leonard Pfeijffer, Bart Moeyaert, Annelies Verbeke, Aidan voorzijn geestdrift. Hoe hij zich niet langer afvroeg wat de bedoeling was van deze bijeenkomsten met literatuur en poëzie, maar werd meegesleept door een verhaal en de vragen die het bij hem losmaakte.
Dat ik geen les zou geven, was ondertussen al lang duidelijk geworden. De weken erna groeiden we naar elkaar toe. Steeds meer lieten ze zichzelf zien, stelden zich vragen, vertelden over hun misdaden en het gevangenisleven en uitten ze hun twijfels en zorgen. Het was een prachtig compliment toen ze me de laatste bijeenkomst vertelden dat hetlezen en de gesprekken hen lucht gaven, hoe die hen ook rust brachten in een wereld waar je steeds hard en op je hoede moet zijn.
Helemaal anders, maar even ontroerend, zijn de leesbijeenkomsten in de Zuidpoort, een vereniging waar armen het woord nemen. Sinds december lezen Sieglinde Vanhaezebrouck en ik er tweewekelijks. Steeds is het afwachten wie er deel zal nemen en hoe het verhaal zal worden onthaald. De deelnemers aarzelen en zoeken meer. De stiltes tijdens onze gesprekken zijn legio. Maar dat doet goed; die traagte van het lezen en denken, de tijd die genomen wordt om te zoeken wat je bij een gedicht voelt en ziet… J., een oudere heer met zachte ogen, is er steevast bij. “Dit doet mijn hoofd goed, houdt mijn denken scherp”, antwoordt hij als ik vraag wat hem trekt in dit samen lezen. Ook L. en P. zijn vaste lezers. Althans: tijdens onze bijeenkomsten. “Lees je daarnaast ook regelmatig?” vroeg een journaliste die ooit mee kwam naar ons leesgroepje. “Nooit!” repliceerde L. stellig. Maar tweewekelijks zitten we daar samen en lezen: bij de gaskachel in het killig lokaaltje tijdens de wintermaanden, onder de bomen in de tuin op lentedagen. We lazen Luigi Pirandello, Arthur Japin, Roald Dahl, Simon Carmiggelt, Ilja Leonard Pfeijffer, Bart Moeyaert, Annelies Verbeke, Aidan Chambers, Tjitske Jansen, Peter Handke, Herman de Coninck, Sylvia Marie en ik kan nog wel een tijdje doorgaan… En Sieglinde en ik bereiden goed onze vragen voor, want we weten dat dat bij deze groep echt broodnodig is. We moeten als het ware een deur openhouden om de tekst binnen te stappen: “Wat zie je voor je?”, “Wat voor iemand is deze persoon?”, “Kun je dat voorstellen, je denken verliezen? Wat gebeurt er dan bij je?”, “Welke sfeer roept dit bij je op?”, enzovoort. Steeds duiken we daarbij weer de tekst in, zoekend naar beelden en woorden die ze aangrijpen om hun overtuiging te demonstreren. En we herlezen zinnen, laten mensen reageren, zoeken samen. Ik merk dat het de mensen steeds gemakkelijker afgaat; om een impressie te geven bij een gedicht, bijvoorbeeld, ook al weten ze niet meteen waar het dan over gaat. Ze begrijpen ondertussen dat we samen uitzoeken waar het voor ONS over gaat.
We lezen nu een dik half jaar in deze groep en ik merk de verandering. De eerste sessie was ronduit schokkend: zowel voor hen als voor Sieglinde. Zij wisten bij god nietwat ze met een gedicht aan moesten, hadden geen enkel gevoel dat ze daar iets mee zouden kunnen. Sieglinde was verbouwereerd dat mensen zich niets konden voorstellen bij een open raam, dedag die begint en de gedachte dat je die dag iets nieuws zou kunnen starten. Ondertussen lezen we minstens tweewekelijks, zijn de mensen vertrouwd met poëzie en hebben ze meer vertrouwen in hun eigen spreken erover. Telkens komen er nieuwsgierigen bij en telkens opnieuw zoeken we naar manieren om dat raam op te zetten, de lucht van nieuwe woorden op te snuiven en daar oude herinneringen of broze gevoelens aan te verbinden.
Voor mij zijn het gestolen namiddagen, momenten en plekken waar je kunt stilstaan bij wat essentieel is.
[row]
[column lg=”4″ md=”4″ sm=”4″ xs=”12″ ]
Poëziecentrum,
[/column]
[column lg=”4″ md=”4″ sm=”4″ xs=”12″ ]
Bibliotheek Gent,
[/column]
[column lg=”4″ md=”4″ sm=”4″ xs=”12″ ]
Dienst Cultuurparticipatie GENT
[/column]
[/row]
BOEKENTIP: Politieke emoties – martha nussbaum
Cobra.be 29/05/2014
Emoties in de politiek moeten niet worden bestreden, wel integendeel. Politieke ‘liefde’ gaat veel verder dan het koude, matte ‘respect’, vindt Nussbaum. Na de bitse campagne en de moeder van alle verkiezingen is dit brede, boeiende lectuur, ook voor onderhandelaars.
Figaro
“Deze dag van kwelling, van idioterie, van dwaasheid – alleen liefde kan hem doen eindigen in tevredenheid en vreugde”. Dit citaat uit Le Nozze di Figaro van Mozart is het motto van dit boek, en Martha Nussbaum wijdt er zelfs een heel hoofdstuk aan. De leading lady van de politieke filosofie van dit moment gebruikt het voorbeeld om een lans te breken voor het belang van politieke emoties. Een gevaarlijk woord? Welnee, in tegendeel, betoogt Nussbaum.
Le Nozze di Figaro (en het gelijknamig toneelstuk van Beaumarchais) markeert het einde van het Ancien Régime en is een voorbode van de Franse Revolutie. “De nieuwe orde kan niet stabiel zijn zonder revolutionaire veranderingen in het menselijk hart, met inbegrip van de aanvaarding van nieuwe normen voor mannelijke en vrouwelijke genderrollen”.
Een alternatieve religie
De Franse Revolutie was een cesuur en stelde de nieuwe samenleving en haar machthebbers meteen voor een groot vraagstuk: “Omdat elke succesvolle natie offers moet kunnen vragen voor het algemeen belang, moest bedacht worden hoe je de burgers zonder dwang van de kant van de vorst offervaardig kon maken.” Wat zorgt voor die verbondenheid met de natie, of in de historisch passende terminologie, broederlijkheid? Juist, emoties. Een aantal denkers heeft geprobeerd om die op te wekken middels een nieuwe, burgerlijke religie. Maar dat kwam over als opnieuw te dwingend.
Volksliederen
Martha Nussbaum haalt voorbeelden aan die de menselijke vrijheid niet beknotten, bijvoorbeeld het werk van de begeesterende Indiase auteur, pedagoog, componist, choreograaf, schilder, filosoof, politiek activist en Nobelprijswinnaar RabindranathTagore, die een baanbrekende school stichtte, afstand nam van verstikkende tradities maar het kind niet met het badwater weggooide, en met name oog had voor de creatieve kracht van vrouwen. Tagore schreef de tekst van de volksliederen van twéé landen: India en Bangladesh. Dat van India, ‘Jana Gana Mana’, doet wat denken aan de beroemde rede van Martin Luther King, met mooie natuurbeschrijvingen, opsommingen en herhalingen. Maar tot op de dag van vandaag eisen radicale extreemrechtse hindoes in India een ander volkslied. Tagore is trouwens ook een protagonist in ‘Op de ruïnes van een wereldrijk’ van Pankaj Mishra, genomineerd voor de Groene Watermanprijs dit jaar, een uitstekende geschiedenisles vanuit oosterse ogen.
Liederen, vlaggen, monumenten, politieke redevoeringen zijn allemaal dragers van politieke emoties. Maar ook inspanningen op het gebied van ruimtelijke ordening. Openbare parken, waar mensen van alle slag komen of herdenkingsmonumenten die toelaten dat mensen stilstaan en nadenken. Of zelfs leesclubs waar burgers praten over verschillende standpunten. In het Verenigd Koninkrijk is de Reader Organization actief en in Vlaanderen Het Lezerscollectief. Beiden brengen ze mensen kracht en weerbaarheid bij door samen te lezen. Van Nussbaum leer ik dat zoiets ook de democratie ten goede komt. Lezen is goed voor àlles.
Positieve emoties
Maar wat is de functie van emoties in de politiek? Ten eerste betrokkenheid creëren bij projecten die inspanningen vereisen (van herverdeling tot milieu en defensie). Ten tweede de krachten bedwingen die overal op de loer liggen en bedoeld zijn om het kwetsbare zelf (van individu én natie) te beschermen door zich af te zetten tegen anderen. Die krachten zijn angst, afkeer, vernedering, afgunst, schaamte … en ze kunnen niet alleen mensen, maar ook een politiek bestel te gronde richten. Zelfs een vaak gebruikt en gedevalueerd politiek begrip als ‘respect’ is voor de auteur niet voldoende. Het “zal nooit alle burgers als gelijken kunnen omvatten als het niet gevoed wordt door verbeeldingsvolle betrokkenheid bij het leven van anderen en het besef van hun volledige, gelijke menselijkheid”.
Emoties opwekken en sturen, dat klinkt dirigistisch. Denk aan de Amerikaanse president Bush die de ‘hearts and minds’ van de Iraakse bevolking wou winnen, nou, dat is niet bepaald gelukt. Paternalisme is nu net wat Nussbaum niet wil. Er moet plaats zijn voor een kritische politieke cultuur, voor tegenspraak, zelfrelativering en humor, zonder de fundamentele gehechtheid (liefde) voor de samenleving aan te tasten. De auteur toont overtuigend het verschil aan tussen intolerant patriottisme en de positieve variant ervan, waarbij ze King en Gandhi citeert.
Emoties zijn altijd gevaarlijk”? Die mening is Nussbaum niet toegedaan, en haar boek is een bewijs van het tegendeel. “Helaas zijn de mensen geneigd te vergeten dat voor politieke gelijkheid méér nodig is dan goede wetgeving en een goed beleid. Vaak is minstens zo’n grote rol toebedeeld aan de huizen waarin de mensen wonen, de straten waarover ze lopen, de manier waarop het licht op het gezicht van de ander valt, en een glimp van de groene ruimte die wenkt aan het eind van de straat”. Dat alles noemt ze een “emotioneel klimaat”.
Het streven naar een ‘fatsoenlijke’, menselijke samenleving is het stokpaardje in het oeuvre van Nussbaum (°1947, New York) . Daarbij vraagt ze niet enkel aandacht voor gelijke kansen, maar ook voor gelijke vermogens en vaardigheden (capabilities). Haar werk is doordrenkt van een optimistisch realisme, een welkom tegengif tegen al wie cynisch doet over politiek.
Liefde voor Vlaanderen, België, Europa?
Er zit veel kunst en cultuur in dit boek. Mozart dus, maar ook poëzie van Walt Whitman, Rabindranath Tagore, romanfragmenten, de publieke kunst van Anish Kapoor in Chicago (zijn spiegelsculptuur Cloud Gate in Chicago staat op de cover). De vele voorbeelden leveren een leesbaar, begrijpelijk en didactisch werk op, met veel herhalingen. Nussbaum beperkt zich wel tot de politieke cultuur van de VS en die van India (ze was de partner van de Indiase Nobelprijswinnaar economie Amartya Sen).
Het ware interessant om haar ideeën te vertalen naar de Europese, Belgische, Vlaamse praktijk. Ook daar stelt zich het levensgrote probleem van identificatie met een groter geheel – of in tegendeel, het gebrék aan identificatie, emotie, politieke ‘liefde’. Werk aan de winkel voor politologen.
Kristien Bonneure
[Politieke emoties. Waarom een rechtvaardige samenleving niet zonder liefde kan van Martha Nussbaum is uitgegeven bij Ambo, Amsterdam, 2014, 430 p]
De launch van de Lezerscollectief website!
Eerste fase is klaar: veel info over een jong initiatief.
Wie nu lezerscollectief.be intikt, ziet geen teller meer: de nieuwe website is een feit. Met de vraag Klaar voor een leesrevolutie? neemt Het Lezerscollectief je mee in een vat vol mogelijkheden en manieren om mee te werken of te steunen. De tekening van Sabien Clement suggereert in haar illustratie vooral de warmte en de gezelligheid om je bij dit initiatief aan te sluiten. Heerlijk bij een kopje koffie op verhaal komen, voetje baden in een boek, rust en steun vinden… voor jezelf maar ook samen met de ander.
Felix Rijkers, ontwikkelaar van de website:
Het is voor mij een eer en plezier geweest om de website voor Het Lezerscollectief te hebben kunnen ontwikkelen. We zijn ondertussen overgegaan naar de tweede fase in het ontwikkelingsproject nl. het ontwikkelen van het Lezerscollectief portaal. Het doel van dit project is de samenwerking tussen alle leden van Het Lezerscollectief te optimaliseren!
Op 27 september 2014, op de eerste netwerkdag van Het Lezerscollectief, stellen we de website ook voor aan de leesbegeleiders. Het tweede werf bevat ook een handig instrument om alle leesmomenten ye monitoren.